Prezentujemy Państwu opracowanie mgr Magdaleny Owsiak dotyczące unikalnych okazów fauny i flory naszej okolicy. Autorka jest absolwentką Akademii Rolniczej w Krakowie.
Cis pospolity (Taxus baccata)
Na terenie Zespołu parkowo-pałacowego w Bobrku rośnie przepiękny okaz cisa pospolitego (Taxus baccata), który należy do rodziny cisowate (Taxaceae). Gatunek ten występuję w Polsce na kilku zaledwie stanowiskach i jest pod ochroną.
Cis to wyjątkowo wolno rosnące, ale długowieczne drzewo o stożkowatej koronie. Gatunek ten posiada dekoracyjną, czerwonobrązową korę, która łuszczy się podłużnymi pasami. Na uwagę zasługują także zimozielone igły, spłaszczone, lekko zaostrzone, z wierzchu ciemnozielone i błyszczące, a od spodu jaśniejsze. Mało widoczne żółtawe kwiaty pojawiają się w marcu i w kwietniu w kątach ubiegłorocznych igieł. Nasiona - drobne i brązowe, otoczone są dekoracyjną, soczystą, czerwona osnówką, która zdobi drzewo od sierpnia do września. Poza osnówką wszystkie części rośliny, zwłaszcza igły zawierają trujące alkaloidy, które nie są szkodliwe jedynie dla przeżuwaczy np. saren czy jeleni zjadających młode rośliny.
Gatunek ten jest cieniolubny, preferuje gleby żyzne, świeże i bogate w wapń. Jest jednak wrażliwy na mróz i wczesne przymrozki wiosenne.
Cis pospolity to bardzo cenna roślina ozdobna często stosowana w ogrodnictwie. Ma liczne odmiany, przeważnie krzaczaste, o różnym kolorze i długości igieł, które bardzo dobrze znoszą formowanie.
Bibliografia:
1. Seneta W., Dolatowski. J., Dendrologia, PWN, Warszawa 2002
2. Lachota P., Rośliny ozdobne w architekturze krajobrazu, Hortpress Sp. z o.o., Warszawa 2005
3. Startek L., Mynett K., Rośliny ozdobne, Hortpress Sp. z o.o., Warszawa 1998
4. Aas G., Riedmiller A., Encyklopedia kieszonkowa - drzewa, Muza SA, Warszawa 1995
Dąb szypułkowy (Quercus robur)
Jednym z najładniejszych i najcenniejszych gatunków drzew liściastych jest dąb szypułkowy Quercus robur L. (Q. pedunculata Ehrh.), którego kilkanaście wiekowych i przepięknych egzemplarzy rośnie na terenie gminy Chełmek. Największe okazy znajdują się w Zespole parkowo-pałacowym w Bobrku oraz w pobliżu leśniczówki na Nowopolu.
Dąb szypułkowy osiąga od 20 do 50 m wysokość i 2-3 m średnicy pnia. Jest to drzewo długowieczne i żyje nawet 1000 lat. W młodości rośnie dość szybko na wysokość, proces ten jednak kończy w wieku 100 - 200 lat, a przyrost pnia na grubość trwa dalej.
Drzewo rosnące swobodnie wykształca dekoracyjną i okazałą koronę z krótkim pniem oraz grubymi i rozłożystymi konarami. Korona młodych drzew jest kulista, a z czasem staje się kopułowata. Młode drzewa mają korę gładką, błyszczącą, brązowaną lub białoszarą, stare grubą, szarą do ciemnoszarej, głęboko i podłużnie spękaną. Z pnia często wyrastają konary zaledwie kilka metrów nad ziemią, co nadaje drzewu wyjątkowy dwupiętrowy wygląd.
Pąki są ułożone skrętolegle, posiadają jajowaty kształt a ich przekrój poprzeczny zbliżony jest do pięciokąta. Łuski okrywające pąk są brązowe i czarno obrzeżone.
Liście dębu szypułkowego ułożone są skrętolegle, osiągają 5-15 cm długości. Od góry są skórzaste i nagie, z lekko szarozielonym odcieniem, od spodu są nieco owłosione z 3-6 parami zaokrąglonych klap. Ogonki liściowe są krótkie, a u nasady liście są uszate lub sercowate.
Żółtawo-zielone kwiaty dębu są wiatropylne i rozdzielnopłciowe. Dekoracyjne są od końca kwietnia do końca maja i pojawiają się równocześnie z rozwojem liści. Kwiaty męskie są długie i wiotkie, luźno zwisające kotki zgrupowane są po kilka sztuk i wyrastające z pąków bocznych zeszłorocznych pędów. Kwiaty żeńskie są mało widoczne i drobne. Zebrane po kilka na długiej szypułce wyrastającej na tegorocznych pędach.
Owocem są orzechy, potocznie nazywane żołędziami, które przynoszą wiele radości dzieciom uwielbiającym robić z nich tajemnicze "leśne ludki". Owoce położone są po 2-3 na jednej szypułce o dł. 5 do 12 cm, stąd pochodzi polska nazwa gatunkowa dąb szypułkowy. Żołędzie mają kształt elipsoidalno-walcowaty i osiągają do 35 mm długości i 10-18 mm grubości. Owoce osadzone są w półokrągłych miseczkach. Młode żołędzie mają wydłużne, ciemniejsze pręgi, a na dojrzałych i suchych pręgi widoczne są dopiero po namoczeniu. Drzewo rosnące swobodnie owocuje po 40-50 latach, natomiast w zwartym lesie dopiero po 60-80.
Dąb szypułkowy wytwarza głęboki, palowy system korzeniowy na glebach głębokich i świeżych, a powierzchniowy na glebach płytkich. Dzięki długim i mocnym korzeniom drzewa te potrafią się oprzeć nawet bardzo silnym wichurom.
Dąb szypułkowy występuje na nizinach, a w obszary górskie wkracza zwykle dolinami. W południowej Polsce występuje do wysokości 400-500 m n.p.m. Powyżej, na dużych wysokościach, spotkać można tylko pojedyncze skarłowaciałe okazy.
Gatunek ten dobrze znosi okresowe zalewanie, jest drzewem światłolubnym, ale jako młode drzewo dobrze znosi zacienienie. Preferuje gleby świeże, głębokie, żyzne i wilgotne.
Ze względu na ciężkie, twarde i trwałe drewno, gatunek ten zarówno dawniej jak i obecnie ma wiele zastosowań, używany jest m.in. do wyrobu mebli, klepki podłogowej itp.
Okazy znajdujące się w zespole parkowo-pałacowym w Bobrku mają od 100 do 400 lat, a obwód pnia wynosi nawet do 500 cm. Drzewa rosnące przy leśniczówce liczą około 150 lat, a obwód pnia wynosi powyżej 350 cm.
Bibliografia
1. Seneta W., Dolatowski J., Dendrologia, Warszawa 2002
2. Strona internetowa Wolnej encyklopedii - Wikipedia, http://pl.wikipedia.org, maj 2007
3. Startek L., Mynett K., Rośliny ozdobne, Hortpress Sp. z o.o., Warszawa 1998
4. Aas G., Riedmiller A., Encyklopedia kieszonkowa - drzewa, Muza SA, Warszawa 1995
Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior)
W Chełmku przy leśniczówce na Nowopolu rośnie wspaniały okaz jesiona wyniosłego (Fraxinus excelsior), który należy do rodziny oliwkowate (Oleaceae). Jest to gatunek rodzimy i rośnie na terenie całej Polski, jednak egzemplarz, który znajduje się w naszej gminie zasługuje na szczególna uwagę, gdyż osiągnął już minimalne wymiary dla drzewa pomnikowego.
Jesion to drzewo o szerokiej, luźnej i wysoko osadzonej koronie. Dekoracyjna jest także popielata kora. Liście złożone są z nieparzystej ilości wąskojajowatych i piłkowanych brzegiem listków. Liście te bardzo późno rozwijają się na jesień i opadają przeważnie zielone, także stosunkowo późno. Kwiaty pojawiają się od kwietnia do maja przed rozwojem liści. Owoce to spłaszczone, oskrzydlone orzeszki, które pozostają na drzewie do wiosny.
Jesion rośnie na glebach żyznych, zasobnych w wodę i wapń.
Gatunek ten posiada bardzo cenne i używane do dziś drzewno: twarde i elastyczne, dlatego dawniej budowano z niego dyliżansy i narty.
Bibliografia:
1. Seneta W., Dolatowski. J., Dendrologia, PWN, Warszawa 2002
2. Lachota P., Rośliny ozdobne w architekturze krajobrazu, Hortpress Sp. z o.o., Warszawa 2006
3. Startek L., Mynett K., Rośliny ozdobne, Hortpress Sp. z o.o., Warszawa 1998
4. Aas G., Riedmiller A., Encyklopedia kieszonkowa - drzewa, Muza SA, Warszawa 1995
Różanecznik katawbijski (Rhododendron catawbiense)
Różanecznik katawbijski inaczej różanecznik fioletowy (Rhododendron catawbiense Michx. Fl.Bor.Am.i.258) należy do rodziny wrzosowatych. Gatunek ten pochodzi z Ameryki Północnej, gdzie rośnie w podszyciu lasów. Do Europy został sprowadzony na początku XIX wieku. W Polsce nie występuje na stanowiskach naturalnych, jedynie w parkach i ogrodach. Obok różanecznika żółtego, różanecznika jakuszimańskiego i azalii japońskiej jest to podstawowy gatunek ozdobnych różaneczników. Na terenie gminy Chełmek przy ulicy Topolowej możemy podziwiać kilka przepięknych i bardzo cennych egzemplarzy.
Różanecznik to krzew o zwartym pokroju. W swojej ojczyźnie osiąga wysokość do 6 m, ale hodowlane odmiany nie przekraczają 3 m wysokości. Rośnie powoli i stare krzewy osiągają szerokość większą od wysokości. Posiada ozdobne, zimozielone, wyrastające skrętolegle i gęsto osadzone na pędzie liście. Blaszki liściowe są duże, błyszczące, skórzaste i eliptyczne, ich górna strona jest intensywnie zielona przez cały rok. Spód blaszki liściowej jest jasnozielony z wyraźnie widocznym unerwieniem. Kwitnie bardzo obficie i dekoracyjne od maja do czerwca. Kwiaty o średnicy do 6 cm zebrane są w kwiatostanach po 5-20 sztuk na wierzchołkach pędów. Mają kształt szerokodzwonkowaty, lilioworóżowy, purpurowy lub fioletowy kolor.
Różanecznik katawbijski wymaga żyznej, próchnicznej i stale wilgotnej gleby o kwaśnym odczynie. Jest bardzo odporny na mróz, znosi bez szwanku najcięższe u nas mrozy, pod warunkiem, że na jesieni został dobrze nawodniony. To, co popularnie uważa się za wymarzanie (brązowienie liści na wiosną), w rzeczywistości jest wysychaniem spowodowanym zamarznięciem gleby, uniemożliwiającym pobieranie wody. Źle toleruje silne wiatry, (powodujące zwiększoną transpirację), dlatego powinien rosnąć na osłoniętym stanowisku. Najlepiej rośnie na półcienistych miejscach, ale dobrze znosi też silne nasłonecznienie. Doskonale prezentuje się na tle iglaków.
Różaneczniki sadzi się tylko wraz z bryłą korzeniową do odpowiedniego podłoża (pH 4- 5), które można otrzymać poprzez dodanie do dobrej ziemi ogrodniczej kwaśnego torfu, zmielonej kory lub przegnitego igliwia. Gatunek ten wymaga przez cały rok wilgotnego podłoża, źle toleruje suszę. W utrzymaniu wilgoci pomaga ściółkowanie podłoża wokół roślin, a razie potrzeby trzeba je podlewać. Łatwo można przesadzać nawet duże różaneczniki (oczywiście wraz z bryłą korzeniową), gdyż mają zwartą, niedużą bryłę korzeniową. Gatunek ten należy systematycznie nawozić od maja do sierpnia, ale niedużymi dawkami nawozów, gdyż jest wrażliwy na zasolenie gleby, lub można stosować nawozy o przedłużonym działaniu. Koniecznie należy stosować nawozy kwaśne (siarczan amonu, siarczan potasu), a najlepiej specjalne mieszanki nawozów do rododendronów. Nie należy gleby pod krzewami wapnować. Aby rośliny obficie kwitły w następnym roku, należy po przekwitnięciu ściąć całe kwiatostany, gdyż stają się nieładne, a ponadto wyczerpują nadmiernie roślinę. Rododendrony nie wymagają żadnego cięcia. Należy tylko usuwać uschnięte liście i obumarłe pędy.
Bibliografia:
1. Seneta W., Dolatowski J., Dendrologia, Warszawa 2002
2. Strona internetowa Wolnej encyklopedii - Wikipedia, http://pl.wikipedia.org, maj 2007
Szafran spiski (Crocus scepusiensis Borb.)
Szafran spiski inaczej krokus tatrzański (Crocus scepusiensis Borb.) należy do rodziny kosaćcowatych (Iridaceae) i jest jednym z najpiękniejszych wczesno-wiosennych kwiatów. Gatunek ten występuje przede wszystkim w Tatrach na łąkach, także w niższych partiach Karpat, Beskidów, Pirenaeach i dobrze nasłonecznionych łąkach. Na stanowiskach naturalnych gatunek ten objęty jest ścisłą ochroną. Na terenie gminy Chełmek przepięknie kwitnące wiosną krokusy możemy podziwiać na łąkach Zespołu parkowo-pałacowego w Bobrku.
Krokus posiada 2-4 odziomkowe i wąsko-lancetowate liście o długości do 20 cm. Jednak walorem dekoracyjnym są pojedyncze kwiaty na szczycie bezlistnych pędów. Kwiat jest duży, jasnofioletowy z 6 płatkami korony i pojawia się od marca do kwietnia. Gatunkowi temu nie przeszkadza nawet mróz i padający śnieg. Wewnątrz kwiatu znajduje się z jaskrawo-pomarańczowy słupek. Znamię słupka szafranu zawiera pomarańczowy barwnik, jest to glikozyd protokrocyna. Owocem szafranu jest 3-komorowa torebka.
Szafran spiski sadzi się do żyznej gleby we wrześniu razem z innymi roślinami cebulowymi, a wykopuje po kwitnieniu w pierwszej i w drugiej dekadzie czerwca.
Bibliografia:
1. Strona internetowa Wolnej encyklopedii - Wikipedia, http://pl.wikipedia.org, maj 2007
2. Chmiel H., Uprawa roślin ozdobnych, PWNiL 2000
Zawilec gajowy (Anemone nemorosa L.)
Zawilec gajowy (Anemone nemorosa L.) należący do rodziny jaskrowate (Ranunculaceae), jest najpiękniejszym i najczęstszym gatunkiem obficie kwitnącym w okresie wczesnej wiosny lasach liściastych. Na terenie gminy Chełmek pokrywa zwartymi łanami prawie całą powierzchnie parku przy Zespołu parkowo-pałacowego w Bobrku zastępując zimowe, buro-brązowe dno parku zielono-białym dywanem.
Zawilec gajowy zaczyna zakwitać w marcu, a kończy w maju. Po wydaniu owoców liście zawilca pozostają widoczne w runie leśnym jeszcze do lata. Jak wszystkie gatunki wiosennego runa leśnego - zawilce są zielnymi roślinami trwałymi i zaliczamy je do bylin. Rośliny te muszą właściwie wykorzystać krótki okres wiosenny (szybko wypuścić liście, zakwitnąć i zawiązać owoce), gdy na drzewach jeszcze nie ma liści, a do dna lasu dociera wiele światła. Udaje się im to dzięki substancjom odżywczym zgromadzonym w mięsistym kłączu podczas poprzedniego sezonu wegetacyjnego.
Liście odziomkowe i łodygi zakończone są pojedynczym kwiatem wyrastającym z poziomego kłącza. Liście odziomkowe, jak i podobne do nich trzy liście podkwiatowe, są dłoniasto-dzielne z odcinkami wrębnymi. Kwiat jest biały, choć od zewnątrz listki okwiatu, których jest 6, są zwykle zaróżowione. Pręciki i słupki są liczne i wolne. Owocami są jednonasienne i owłosione niełupki.
Zawilec gajowy posiada bardzo ciekawe przystosowaniem do rozwoju wczesną wiosną, gdy ziemia jest często zmrożona i twarda, ochronę młodym blaszkom liściowym zawilca zapewniają ich własne ogonki. Ogonki te zginają się bowiem i sztywnym "kolankiem" przeciskają się przez ziemię ciągnąc za sobą zwiniętą, delikatną blaszkę.
Zawilca gajowego spotkać można na całej półkuli północnej wszędzie tam, gdzie występują lasy zrzucające liście na zimę - w całej Europie z wyjątkiem północnych i południowych krańców, w północnej i wschodniej Azji po Japonię i Kamczatkę i w Ameryce Północnej od Alaski po Kalifornię. W Polsce jest to roślina pospolita, ale bardzo dekoracyjna. Występuje najczęściej na glebie lekko kwaśnej, na siedliskach świeżych, wilgotnych i nawet podmokłych choć nie znosi wody zastojowej. Spotkać go można także często w sąsiedztwie lasów w zaroślach i na łąkach.
Pomylić zawilca gajowego nie można z innymi gatunkami, przynajmniej w okresie kwitnienia. Bliski krewny - zawilec żółty Anemone ranunculoides ma bowiem żółte, a nie białe kwiaty.
Poza opisanym zawilcem gajowym i wspomnianym żółtym - w Polsce występują jeszcze dwa inne gatunki z tego samego rodzaju: zawilec wielkokwiatowy Anemone silvestris oraz narcyzowy A. narcissiflora. W sumie znanych jest, głównie z półkuli północnej, aż 120 gatunków zawilców.
Gatunek ten we wszystkich częściach roślina zawiera trujące i drażniące skórę związki - anemoninę i protoanemoninę. W medycynie ludowej stosowano tzw. "kamforę zawilcową" wyrabianą ze świeżych roślin. O leczniczych i jednocześnie trujących właściwościach zawilców wiedziano już w starożytności, pisali bowiem o tym i Hipokrates, i Dioskorydes.
Bibliografia:
1. Petermann J., Tschirner W., Interesująca botanika, Wiedza Powszechna, Warszawa1987
2. Podbielkowski Z., Podbielkowska M., Przystosowania roślin do środowiska, WSiP, Warszawa 1992
3. Strona internetowa Serwisu botanicznego - Lonicera, http://www.lonicera.hg.pl, maj 2007
4. Strona internetowa Wolnej encyklopedii - Wikipedia, http://pl.wikipedia.org, maj 2007
5. Chmiel H., Uprawa roślin ozdobnych, PWRiL, Warszawa 2000
Kaczyniec (Caltha palustris)
Knieć błotna inaczej kaczeniec lub kaczyniec (Caltha palustris) to gatunek byliny należący do rodziny jaskrowatych. Występuje ona dziko w Europie aż po Islandię i kraje arktyczne, w umiarkowanych i chłodnych strefach Azji po Nową Zelandię, w Ameryce Północnej i częściowo w krajach arktycznych. W Polsce jest to pospolita, ale przepięknie kwitnąca roślina bagnistych łąk, brzegów stawów, rzek, rowów i lasów łęgowych. Kaczyńca można zobaczyć także na terenie całej gminy Chełmek m.in. na terenie parku w Bobrku, w rowach wzdłuż lasu oraz w wielu podmokłych miejscach.
Knieć błotna to bylina rosnąca w kępach o pokroju krzaczastym, łodydze pustej i wzniesionej do 50 cm wys. Posiada przepięknie błyszczące ciemnozielone, gładkie i połyskujące o sercowatym lub nerkowatym kształcie liście. Odziomkowe liście posiadają długie ogonki i są głęboko wcięte u nasady, a górne łodygowe są siedzące i drobniejsze.
Kaczyniec dekoracyjny jest w czasie kwitnienia a więc od marca do maja, kwiaty są żółte, błyszczące, umieszczone pojedynczo na szczytach rozgałęzień. Kwiaty te dostarczają odwiedzającym je owadom pyłku oraz nektaru. Knieć wabi owady sokiem, specjalnymi plamami i rysunkami, które mogą być zauważone tylko przez oczy owadów, reagujące na ultrafioletowe światło. Owoc jest zbiorowy i złożony z 5-8 mieszków, zawierających nasiona. Nasiona mają zdolność pływania, dzięki czemu mogą się łatwo rozprzestrzeniać. Gatunek ten jest bardzo zmienny, ma wiele podgatunków trudnych do rozróżnienia.
Knieć błotna to roślina trująca, dawniej także używana jako lecznicza (zawiera protoanemoninę). W odpowiednich warunkach to także jedna z najbardziej efektownych i wartościowych bylin nadwodnych. Stosowana jest do obsadzania brzegów zbiorników wodnych lub podmokłych łąk parkowych.
Bibliografia:
1. Strona internetowa Wolnej encyklopedii - Wikipedia, http://pl.wikipedia.org, maj 2007
2. Chmiel H., Uprawa roślin ozdobnych, PWNiL 2000
Paź królowej (Papilio machaon)
Przyroda gminy Chełmek jest pełna piękna. Jednym z najwspanialszych motyli, jakiego możemy zobaczyć jest paź królowej (Papilio machaon). Owad ten należący do motyli dziennych i stanowi prawdziwy klejnot naszej przyrody. Spotkać go można na terenie naszej gminy na nasłonecznionych łąkach i polach pełnych roślin baldaszkowatych takich jak marchew czy koper, które są pokarmem jego gąsienic. Paź królowej był niegdyś bardzo pospolitym motylem, ale wskutek nowoczesnego rolnictwa i działalności kolekcjonerów, w niektórych miejscach niemal wyginął.
Młoda gąsienica pazia królowej po wylęgu jest czarna. Po pewnym czasie gąsienica przestaje żerować i szuka spokojnego zacienionego miejsca gdzie mogłoby dojść do pierwszej z czterech wylinek. Przyczepia się do podłoża przędzą i oczekuje na zrzucenie oskórka, który pęka tuż za głową i zsuwa się ukazując piękne barwy "odmłodzonej gąsienicy". Wszystkie wylinki przebiegają niemal tak samo. Za każdym razem po wylince wyłania się piękna gąsienica tylko nieco inaczej ubarwiona. Po ostatnim zrzuceniu oskórka larwa przybiera zieloną barwę. Zdobią ją czarne pierścienie, na których znajduje się po sześć żółto-pomarańczowych punktów i może ona osiągnąć wtedy 7 cm długości.
Dorosłe gąsienice mają zabarwienie od jasnego do niemal czarnego w zależności od szerokości pasów zielonych i czarnych. Po wykluciu gąsienica spożywa swój pierwszy pokarm, czyli osłonkę własnego jajka. Gąsienica zbudowana jest z głowy i 13 segmentów. Pierwsze 3 za głową określa się mianem tułowiowych. Reszta to są segmenty odwłokowe. Na bokach głowy znajdują się oczy proste. Na wardze dolnej gąsienica posiada gruczoł ślinowy odpowiedzialny za produkcje jedwabnych nici, czyli przędzy, którą wykorzystuje jako materiał przyczepiający do podłoża. Osiem par odnóży, pozwala poruszać się jej bez trudu po każdej powierzchni. Larwa posiada aparat gębowy typu gryzącego przystosowany do rozdrabniania pokarmu. Intensywność zjadania liści marchwi zależy od wielkości gąsienicy. Im jest większa tym więcej czasu spędza na jedzeniu. W pozie obronnej w razie zagrożenia gąsienica pazia królowej może wysunąć wyrostek, który wydziela cuchnącą woń przypominającą sfermentowane resztki jej pożywienia. Ten żółty wyrostek znajduje się w części głowowej larwy. Gdy jej ostatni oskórek staje się dla niej zbyt mały, wstrzymuje jedzenie. Usuwa ze swojego przewodu pokarmowego wszystkie związki pokarmowe, jakie w nim są. Oddala się od swoich roślin żywicielskich. Gdy znajdzie odpowiednio zacienione i ukryte miejsce do przepoczwarczenia zaczyna się oplatać jedwabną nicią. Jej oskórek zaczyna blaknąć. Po około dwóch dniach tuż za głową gąsienicy zaczyna pękać oskórek. Zsuwa się on dzięki ruchom, jakie wykonuje w tym czasie poczwarka. Na początku zielona poczwarka jest delikatna, miękka, wilgotna i wrażliwa na dotyk. Po upływie 12 godzin nabiera odpowiedniego kształtu i jeśli jest to pokolenie letnie to przybiera barwy brązowe. Gdy to jest pokolenie wiosenne to pozostaje zielona. Po upływie 12 dni poczwarka zaczyna ciemnieć. Na jej pokrywach skrzydłowych pojawiają się zarysy skrzydeł. Wraz z nadejściem kolejnych dni wizerunek motyla staje się coraz wyraźniejszy. Czternastego dnia poczwarka zaczyna się mocno ruszać tuż za częścią głowową pęka "skorupka" poczwarki, z której w ciągu minuty wydostaje się motyl. Jego skrzydła są mokre i małe, odwłok gruby. Motyl znajduje spokojne miejsce gdzie pompuje powietrze do tchawek (systemu rurek w skrzydłach) powodując ich powiększanie się aż do odpowiednich rozmiarów. Tuż po wyjściu motyla z poczwarki jego skrzydła są bardzo małe. Ich długość nie przekracza 1 cm. Po kilku minutach powiększają się, na początku przypominając pogniecioną reklamówkę, lecz po kilkunastu minutach są już w pełni rozwinięte, ale jednak jeszcze słabe i wilgotne nie zdolne do lotu. Tuż przed lotem motyl zaczyna trzepotać skrzydełkami. W ten sposób osusza je i sprawdza swą gotowość do odlotu. Pierwszy lot jest nieco niepewny. Następujące po sobie jedno za drugim machnięcia skrzydłami czynią go bardziej doświadczonym i pewnym tego, że uda mu się umknąć przed czyhającym niebezpieczeństwem, jakim mogą być dla niego owadożercy. Paź królowej (Papilio machaon) posiada na końcach swych tylnich skrzydeł "ogonki", które mają za zadanie zmylić potencjalnego napastnika jakoby to te ogonki były czułkami motyla. Dość często w naszych ogrodach widuje się motyle z oderwanymi ogonkami.
Postać dorosła pazia królowej posiada ciało smukłe, z małą głową, i czułkami zakończonymi niewielkim zgrubieniem. Na przednich nogach posiada długie włoski. Skrzydła ubarwienie są na żółto z czarnym deseniem, tylko na skrzydłach tylnych u brzegu przebiega szeroka czarno-niebieska przepaska, a u wierzchołka skrzydła jest duża okrągła czerwona plama z niebieskim i czarnym obrzeżeniem. Rozpiętość skrzydeł dochodzi do 65-80 mm. Dorosły motyl szybko osiąga dojrzałość płciową i po kilku dniach jest gotowy do rozmnażania. Samiec znajduje nie zapłodnioną samicę dzięki feromonom, które ona wydziela. Po kopulacji samica przestaje wydzielać substancje wabiące. Samiec może żyć przez około dwa tygodnie. Pokarm motyla stanowią substancje płynne w postaci soków roślinnych i nektaru. Pierwsze pokolenie pazia królowej lata od kwietnia do maja, drugie w lipcu i sierpniu. Motyle pokolenia wiosennego mają tło skrzydła barwy jasno żółtej, pokolenie letnie jest większe i ciemniej ubarwione. Barwy odgrywaj zasadniczą rolę gdyż maskują przed drapieżnikami i pasożytami, co daje większe szanse przetrwania. Zanim zostanie złożone jajko samica musi znaleźć najodpowiedniejsze miejsce dla swojego przyszłego potomstwa. Składa ona po jednym jajku na spodniej stronie liścia, co daje większe szanse przetrwania niżeli by miała złożyć wszystkie jajka w jednym miejscu. Są one kuliste lekko spłaszczone. Na początku jaja są żółto-zielone, a przed wykluciem gąsienic, brązowieją.
Bibliografia:
1. Strona internetowa Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody "Salamandra", http://www.salamandra.org.pl, maj 2007
2. Strona internetowa Wolnej encyklopedii - Wikipedia, http://pl.wikipedia.org, maj 2007