kamienie mlynskie 06


Mało znanym faktem w historii gminy Chełmek jest działalność kopalni i przetwórni gipsu na terenie obecnej osady leśnictwa Bobrek. Na przełomie XIX i XX wieku rozpoczęto wydobycie siarczanu wapnia z występujących tu pokładów. Prace prowadzone były metodą odkrywkową, o czym świadczą pozostałości wyrobisk. Wydobyte krystaliczne tafle gipsu, prażono i mielono w młynie usytuowanym w pobliżu leśniczówki. Ważące ok. 1,5 t młyńskie kamienie wprowadzane były w ruch za pomocą maszyny parowej, zwanej wówczas lokomobilą. Uzyskany produkt transportowano furmankami do Łęku obok Gromca, następnie galarami spławiano w głąb kraju. Według ustnych przekazów planowana była budowa bocznicy łączącej kopalnię z pobliską linią kolejową Trzebinia - Oświęcim. Inicjatorką przemysłowego przedsięwzięcia był Księżna Maria Ogińska, dziedziczka klucza bobreckiego, do którego należały pola uprawne, łąki i lasy położone na terenach miejscowości Bobrek, Chełmek, Gorzów, Libiąż, Dąb, Gromiec. Eksploatacja trwała zaledwie kilka lat. Trudno obecnie ustalić, co położyło kres kopalni. Prawdopodobnie złoże było niewielkie, a wydobycie utrudniał występujący tu ił i glina. Nie można również wykluczyć trudnej sytuacji gospodarczej.

Pobliskie wyrobiska i eksponowane kamienie są jedynymi śladami górniczej działalności. W tym miejscu już w średniowieczu istniał, należący do bobreckiego majątku, folwark Nowopole. Na jego miejscu około dwieście lat temu stanął obecny budynek leśniczówki. Niestety nie zachowały się w nim drewniane konstrukcje balkonu, tarasu, lukarny we fronto - wej połaci dachu oraz kapliczki u szczytu ściany bocznej. Te detale nadawały leśniczówce niepowtarzalny charakter. Zmianom ulegały układy zabudowań gospodarczych. Świadczyć o tym mogą, ukryte tuż pod powierzchnią ziemi, resztki fundamentów. To miejsce dało początek Nowopolu - dzisiejszej dzielnicy Chełmka.

Półtora kilometra na wschód od leśniczówki przy drodze do Libiąża znajduje się miejsce zwane Kurdzielem. Zachowały się zapisy mówiące o istniejącej tam osadzie zamieszkałej przez leczących ludzi i zwierzęta zielarzy. Kurdziel był zamieszkany do lat pięćdziesiątych XX wieku. Do czasów obecnych przetrwała jedynie nazwa oraz ocembrowane kamiennymi ociosa - fragmenty studni. Jedynymi żywymi świadkami przeszłości Nowopola są trzy pomnikowe drzewa. Dwa około dwustuletnie dęby o obwodach pni sięgających prawie czterech metrów i rosnący obok stodoły stuletni jesion.

W trakcie oczyszczania kamieni natrafiliśmy na jednym z nich na wykutą datę 189.prawdopodobnie 5. To odkrycie potwierdza prowadzenie eksploatacji złóż gipsu na przełomie XIX i XX wieku. W 2004 roku Fundacja Wspomagania Wsi oraz Fundacja im. Stefana Batorego w Warszawie ogłosiły IV edycję konkursu "Kultura bliska". Miejski Ośrodek Kultury Sportu i Rekreacji w Chełmku opracował projekt wyeksponowania "młyńskich kamieni". Na konkurs z całego kraju napłynęło 436 opracowań. Nasz projekt znalazł się wśród 35 nagrodzonych. Jesteśmy świadomi, jak mizerny jest obecny stan wiedzy historycznej dotyczącej przeszłości Nowopola, codziennego życia i funkcjonowania folwarku, czy technologii wydobycia i przeróbki gipsu. Mamy nadzieję, że nasze skromne działania zainspirują amatorów rodzimej historii do głębszych badań i studiów nad przeszłością tej ziemi. Dzięki ekspozycji "Młyńskie Koła" zachowamy dla nas i następnych pokoleń te okazałe kamienne obiekty.

Opracowanie - Waldemar Rudyk, Dominik Swoszowski

Ekspozycja powstała staraniem Miejskiego Ośrodka Kultury, Sportu i Rekreacji w Chełmku,Lasów Państwowych Nadleśnictwa Chrzanów, Robotniczego Stowarzyszenia Twórców Kultury w Chełmku,oraz przy finansowym wsparciu Fundacji Wspomagania Wsi i Fundacji im. Stefana Batorego w Warszawie.

 

kamienie mlynskie 01

 

kamienie mlynskie 02

 

kamienie mlynskie 03

 

kamienie mlynskie 04

 

kamienie mlynskie 05

 

kamienie mlynskie 06

 

kamienie mlynskie 07